AİMSAD Dergisi - Sayı 36 (Mayıs-Haziran)

lerinde Alberuni veya Aliboron olarak hitap ediliyor. Türk-İslam aleminin, en büyük alimlerinden olarak kabul gören Biruni; fizik, tıp, matematik, astronomi, trigonometri, coğrafya, jeodezi, farma- koloji, jeoloji ve din alanlarını inceledi ve bu alanlarda yüzlerce kıymetli esere imza attı. Ancak bu eserlerin sadece bir- kaçı günümüze kadar ulaşabildi. Ebu Nasr Mansur’un öğrencisi Parlak zekası ve öğrenmeye duyduğu aşkla dikkatleri çeken Biruni, dönemin en ünlü matematik ve astronomi bilgi- ni, aynı zamanda bölgenin hükümdar ailesi mensubu olan Ebu Nasr Man- sur’un yanında büyüdü. Bilim alanın- daki ilk eğitimini de El-Asarü’l-Bakiye adlı eserinde hocam diye bahsettiği Ebu Nasr Mansur’dan aldı. Ebu Nasr Mansur, Biruni’ye öklid geometrisini ve batlamyus astronomisini öğretti. İlk kitabını 20’li yaşlarında yazdı Biruni ilk kitabını 20’li yaşlarında yazdı. 21 üniteden oluşan, El-Asar’il-Bakiye an’il-Kuruni’i-Hali-ye adlı bu ilk ese- rinde, Orta ve Yakın Doğu’da kullanı- lan takvim sistemlerini gösterdi. Kitapta ayrıca, farklı halkların hukuk, din, ma- tematik, astronomi ve tarih bilgilerini kronolojik olarak inceledi. Biruni, bu kitabında, çağın çok ötesinde olduğu- nu kanıtlar nitelikteki bir çalışmasına da yer verdi ve dünya tarihinde ilk kez sezaryen doğumun nasıl yapılacağını anlattı. Arapça kaleme aldığı kitabı Gürgan’da derleyen Biruni, bu kitabı Ziyariler’in hükümdarı Kabus bin Vuş- mgir’e ithaf etti. Hindoloji alanındaki ilk ciddi çalışma Biruni, ölümüne kadar araştırmaya ve sorgulamaya ara vermeden devam etti. 11. yüzyılın önemli Müslüman Hükümdarlarından olan Gazneli Mah- mud, Hindistan’a düzenlediği seya- hatlerde Biruni’yi de yanında götürdü. 1017- 1030 yılları arasında Hindis- tan’da yaşayan Biruni, en meşhur kitabı Kitab’üt-Tahkik Ma li’l-Hind’i de bu dönemler arasında yazdı. Hint inancı, kültürü ve coğrafyasına dair ayrıntılı birçok bilginin yer verildiği bu kitap Hindiloji alanında ilk ciddi çalışma ola- rak tarihe geçti. 80 bölümden oluşan kitapta, Biruni Hindular’ı konuştur- mayı ve onların eserlerinden uzun alın- tılar yapmayı tercih etti. Hindistan’da yaşadığı dönemde öğrendiği trigono- metrinin, astronomiden ayrı bir bilim olarak incelenmesi gerektiği fikrini or- taya koyan Biruni ayrıca trigonometrik fonksiyonlarda yarıçapın birim olarak kullanılmasını da önerdi. Maddelerin özgül ağırlıklarını belirledi Biruni’nin bir diğer önemli eseri ise Kitabü’I Cemahir fi Ma’rifeti Cevahir. İki bölümden oluşan bu eserde Biruni, 50’nin üzerinde mineral, maden, me- tal, alaşım, porselen gibi maddeler hak- kında detaylı bilgi verdi. Ayrıca Biruni kitabında, her bir maddenin, madde- leri birbirinden ayırt etmeye yarayan özgül ağırlıklarını belirledi. Kitabını Sultan Mesud’a ithaf etti Biruni, El – Kanunü’l – Mesudi adlı eserinde astronomi, trigonometri, ast- roloji, jeodezi, meteoroloji, coğrafya, peygamberler tarihi gibi konulara yer verdi. Ansiklopedi niteliğinde olan ve 11 ana bölüm ve 142 alt bölümden oluşan kitabı Biruni, Sultan Mesud’a ithaf etti. Sultan Mesud, bunun üzerine Biruni’ye bir fil yükü gümüşü hediye etmek iste- miş. Ancak Biruni, “Bu armağan beni baştan çıkarır, bilimden uzaklaştırır” di- yerek hediyeyi kabul etmemişti. Biruni, eski Grekler’den kendi dönemine kadar gelen astronomiye dair problemleri ve gözlem tablolarını yeniden inceledi. Hem astronomların çeşitli zamanlarda yaptıkları gözlemler hakkında bilgi verdi hem de kendi gerçekleştirdiği yeni göz- lemlerle o bilgilerin doğruluğunu kanıt- lamaya çalıştı. Biruni, İstihrac el – Evtar fi Daire adlı kitabında ise Orta Asya’nın topoğrafyasını belirledi. Yaşamının sonuna kadar çalışmalarını sürdürdü Bitkileri ve otları çok iyi tanıyan, hangi hastalıklara, hangi bitkinin iyi geleceğini bilen Biruni, araştırmaları sonucu elde ettiği bilgileri Kitabü’s-Saydana Fi’t- Tıb adlı eserinde topladı. Dünyadaki ilk eczacılık kitabı olarak bilinen bu kitapta Biruni bitkisel ilaçların yanı sıra madeni ve hayvansal ilaçlar hakkında da bilgi- ler paylaştı. Bu kitabın bir diğer önemli özelliği ise Biruni’nin yazdığı son kitap olması. Biruni’nin bu kitabı yazdığında 80 yaşını geçtiği tahmin ediliyor. Bi- runi’nin ölümünden önce yaptığı son teorik çalışmalar ise İslam Hukukunda miras konusu üzerine oldu. AĞAÇ İŞLEME MAKİNE SANAYİCİLERİ DERNEĞİ AİM SAD DERGİSİ Mayıs - Haziran 2021 119 “Edindiğin bilgiler, giysilerine benzememeli, sen yıkanırken akıp gitmemeli” 11. yüzyıl Biruni Asrı Çocukluğundan beri araştırmacı ve meraklı olan Biruni tüm eserlerini bilginler için yazdı. Hayatının son dönemine kadar bilim alanındaki çalışmalarını sürdüren Biruni, dini hassasiyetini her zaman korudu. Modern dünyanın bilim babası ola- rak nitelendirilen Belçikalı kimyager ve tarihçi George Sarton, 11. yüz- yıla Biruni Asrı adını verdi. Ayrıca UNESCO Courier Dergisi 1974 yılında çıkardığı sayıyı Biruni’ye ayır- dı ve Birnuni’yi “Binlerce yıl önce Orta Asya’da yaşamış evrensel deha” olarak dünyaya tanıttı.