AİMSAD Dergisi - Sayı 36 (Mayıs-Haziran)

Beş asırlık Osmanlı hakimiyeti 1534 yılında, Kuzey Irak’ın Osman- lı topraklarına katılmasından tam 17 yıl sonra Kanuni Sultan Süleyman Irak’ın tamamını fethetti. Beş asır boyunca Osmanlı hakimiyeti altında kalan Irak parlak bir dönem geçirdi. Ancak Irak’ta bulunan petrol saha- larını ele geçirmek isteyen İngilizler, 15 Ekim 1914’te Bahreyn’i, 23 Ka- sım 1914’te de Basra’yı işgal ettiler. Bunun üzerine Osmanlı Devleti ta- rafından Irak Cephesi açıldı. Osman- lı, İngilizlerin başlattığı işgale karşı koyamadı. Bunun üzerine İngilizler İran’da bulunan Ahvaz’ı da ele ge- çirdi. İngilizler bu cephede genellikle sömürgesi altında bulunan Hindis- tan’dan topladığı askerleri cepheye gönderdi. İngilizler daha sonrasında Kut’ül Ammare’yi ele geçirip Bağ- dat’ı almak için saldırıya geçtiler. Osmanlı Kuvvetleri, İngilizleri Sel- man Pak’ta durdurdu. Çarpışmaların ardından İngilizler 26 Kasım 1915 yılında geri çekildiler. Ancak 1917 yı- lında bekledikleri güce tekrar ulaşan İngilizler, yeniden harekete geçtiler ve 11 Mart 1917 yılında Bağdat’a girdiler. İngiliz mandası altına girdi 1918 yılında aldıkları takviyelerle iyi- ce güçlenen Britanya birlikleri, petrol yataklarının bulunduğu Musul’a ula- şamadı. Ancak, Mondros Mütare- kesi’nin imzalanmasından sonra, 15 Kasım 1918 tarihinde, mütarekenin yedinci maddesini dayanak göstere- rek Musul’a asker çıkardılar. Altıncı Ordu Kumandanı Ali İhsan Paşa, Musul’un İngilizlere bırakılmasını reddetse de İstanbul Hükümeti’nden gelen emre uyarak Nusaybin’e geri çekildi ve Britanyalılar çarpışmadan Musul’a asker çıkarabildiler. 1920 yılında yapılan son Roma Konferan- sında da Irak’ın İngiliz mandası altına girmesi kararlaştırıldı. 1930 yılına ge- lindiğinde ise Irak hükümeti bağım- sız bir devlet olma yolunda Birleşik Krallık ile 25 yıllık bir anlaşma im- zaladı ve 1932 yılında Milletler Ce- miyeti’ne bağımsız bir devlet olarak katıldı. Ancak 1933’te Kral Faysal’ın ölümünün ardından ülkede dinsel ve etnik çatışmalar artmaya başladı. II. Dünya Savaşında yer almadı Irak tarihi boyunca, bulunduğu ko- num, siyasi otorite kaygısı, sahip ol- duğu petrol rezervleri ve daha farklı birçok sebep nedeniyle darbelere ev sahipliği yaptı. 1936’da Kürt kökenli bir albay olan Bekir Sıdkı’nın desteği- ni alan Hikmet Süleyman hükümeti ele geçirdi. Bir süre sonra ordu içinde bulunan muhalif kanat Bekir Sıdkı’yı öldürdü ve yönetime ağırlığını koydu. Bu olay sonrasında hükümet içindeki çatışmalar daha da artmaya başladı. 1941 yılının mayıs ayına gelindiğinde ise Mayıs Harekatı olarak da bilinen ikinci bir darbe daha gerçekleştirildi. Almanlar yaptıkları darbe ile kendile- rine yakın bir yönetimi başa getirseler de yapılan ikinci darbe ile İngiliz- ler tekrar hakimiyeti ele geçirdi. II. Dünya Savaşı’nda İngilizler Irak’ı da Almanya’ya karşı savaşa girmeye teş- vik etse de Irak yönetimi savaşa gir- meyi kabul etmedi. II. Dünya Savaşı sonrasında güç dengelerinde büyük değişimler yaşandı. Birleşik Krallığın hakimiyetini kaybetmesi sonrasında ortaya çıkan boşluğu ABD ve Sov- yetler Birliği doldurmaya başladı. Söz konusu bu dönemde, Irak, Sovyetler Birliğinin yanında yer aldı. Petrol gelirleri artmaya başladı 1958 yılında gerçekleşen darbe ile krallık yıkıldı, cumhuriyet ilan edil- di ve General Abdülkerim Kasım cumhurbaşkanı oldu. Yaşanan bu olaydan sonra Orta Doğu’daki tüm dengeler değişmeye başladı. Tarih- ler 8 Kasım 1963’ü gösterdiğinde ise Baas Partisi mensupları yeni bir darbe girişiminde bulundular. Ge- neral Abdüsselam Arif yeni lider oldu. Arap ülkelerinin 1967’de Altı Gün Savaşı’nda İsrail’e yenilmesi- nin ardından ülkedeki Baas hare- ketine olan destek artmaya başladı. 17 Temmuz 1968’de gerçekleşen darbenin ardından iktidar tamamen Baasçılara geçti. Hükümet programı AĞAÇ İŞLEME MAKİNE SANAYİCİLERİ DERNEĞİ AİM SAD DERGİSİ Mayıs - Haziran 2021 109 Resmi Adı Irak Cumhuriyeti Başkent Bağdat Nüfus Yaklaşık 40 milyon Yüzölçümü 441.839 kilometrekare Dili Arapça ve Kürtçe Para birimi Irak Dinarı Başlıca Şehirleri: Bağdat, Basra, Musul Yönetim Şekli: Federal Parlamenter Demokrasi Devlet Başkanı: Barham Salih